بررسی نقد صوفیه در آثار صوفیه

بررسی نقد صوفیه در آثار صوفیه

دسته بندی : علوم انسانی » ادبیات

جزئیات و دریافت

چکیده :

 بررسی آثار صوفیه نشان می دهد که بسیاری از عقاید ورسوم صوفیه از سوی بزرگان این طریقت موردنقد قرار گرفته است . برخی از عقاید و رسوم به کلی مردود شمرده شده وبرخی دیگر محدود به شرایطی خاص گردیده است .از سوی دیگر افراد نیز مورد نقد قرار گرفته اند . مشایخ صوفیه ، علاوه بر انتقاد از صوفی نمایان،اعمال و گفتار یکدیگر را نیز مورد نقد قرار داده اند. در موضوع نقد صوفیه از خویش ، عوامل و شواهد نقد صوفیه از خویش بر مبنای آثار مهم نثر صوفیه فارسی تا قرن هفتم مورد بررسی قرار می گیرند. در بررسی علل و عوامل ،عواملی چون اختلاف مکاتب و سلاسل صوفیه ،انحراف جریان تصوف و متصوفه از گذشته ومسیر اصلی خویش، تقابل تصوف عملی باتصوف ذوقی ونظری و فاصله گرفتن ازشریعت ومخالفت عالمان شرع مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرند ودر قسمت شواهد نقد صوفیه از خویش، شواهد نقد صوفیه از خویش در زمینه هایی چون : اباحی گری ، ترک علم ، ترک نکاح ، خرقه پوشی ، دنیا گرایی ، ریا ، سفر ، سماع و رقص ، شاهد بازی ، شطح ، تصوّف ، فنا ، کرامت و دعوی ،گدایی، نقد مشایخ بر یکدیگر ، مشایخ دروغین ، ملامتیه و ولایت مورد بررسی قرار می گیرند.

کلید واژه: نثر صوفیه فارسی ـ نقد صوفی ـ عوامل نقد صوفیه ـ شواهد نقد صوفیه

1-1- مقدمه

 «ادب و فرهنگ صوفیه ، از لحاظ فکر و بیان ، متضمن ارزش انسانی و اخلاقی قابل ملاحظه ای است ؛ اما این بدان معنی نیست که هر چه در فرهنگ و ادب آنها هست ، در خور متابعت یا حتی قابل دفاع است.ازهمین روست که خود مشایخ صوفیه وبعضی علمای آنها مکرراز وجود خطاهایی که در اعمال و احوال یاران هست ،اظهار تاسف کرده اند وبارها آنها را از افراط و تفریط در عقاید و اعمال تحذیر نموده اند». ( زرین کوب : 1362 ، 46 ) .

 بررسی آثار صوفیه نشان می دهد که بسیاری از عقاید و رسوم صوفیه از سوی بزرگان این طریقت مورد نقد قرار گرفته است .برخی از عقاید ورسوم به کلی مردود شمرده شده وبرخی دیگر محدود به شرایطی خاص گردیده است .از سوی دیگر افراد نیز مورد نقد قرار گرفته اند .

مشایخ صوفیه ،علاوه بر انتقاد از صوفی نمایان ، اعمال وگفتار یکدیگر را نیز مورد نقد قرار داده اند .  نقد صوفیه از خویش برخاسته ازعواملی چند بوده است که از مهمترین این عوامل می توان به اختلاف مکاتب و سلاسل صوفیه ،انحراف جریان تصوف و متصوفه از مسیر اصلی خویش ، تقابل تصوف عملی با تصوف ذوقی و نظری و فاصله گرفتن تصوف از شریعت و مخالفت عالمان شرع اشاره کرد.

 تصوف ایران تاقرن هشتم از دومکتب خراسان وعراق تشکیل یافته بودکه این دومکتب با یکدیگر تمایزات و اختلافاتی داشته اند.(یوسف پور:1387،66).باوجود تمایز دومکتب خراسان و عراق طبیعی است که مشایخ دو طرف هر یک به نقد ومحک زدن یکدیگر بپردازند و اختلافات درمیان آنان پدیدارگردد.علاوه برآن،تصوف شامل فرقه های متعددی بوده است. تعدد و تنوع فرق صوفیه جز از این راه قابل توجیه نیست که اصحاب هر یک از این فرق ـ درحین داشتن وجوه اشتراک باسایرفرقه ها ـ تصوف را از زاویه دید خاص خود می نگرند وگاه در برخی اصول و فروع باارباب فرق دیگرهمداستان نیستند.ازآنجا که هرفرقه دربرخی موارد مربوط به طریقت ،دارای دیدگاههای خاص خود بوده است،تعدد فرقه ها نشان دهنده ی تعدد زوایای دید صوفیه  است ولامحاله اختلاف دردیدگاه،باعث اختلاف دردید می شود.بسیاری از نقدها درصوفیه بریکدیگر در عرفان نظری وعملی ،برخاسته از همین اختلاف مکاتب وسلاسل است.(همان ،55).

2

 موضوع جالب توجه در سیر ادوار تصوف این است که در هیچ دوره ای، جریان عمومی تصوف ، کمال جویان را خرسند نمی کرده است.این سیر نارضایتی هر قدرقرون بیشتری را در سیر تصوف پشت سر می گذاریم نمود بیشتری می یابد ودرنظر صوفیان هر قرن، تصوف عصر،پراز روی وریا جلوه می کند.این عامل در کنار میل طبیعی بشر به گذشته گرایی سبب شد تاصوفیان از گذشته تصوف باحسرت یاد کنندوانتقاداتی رابرمتصوفان عصر خویش واردسازند.(یوسف پور:1387،66).

 عامل دیگر در انتقاد صوفیه از طریقت خویش ،تقابل تصوف عملی با تصوف ذوقی و نظری است.در بین مشایخ تصوف همواره گروهی گرایش به عمل و ریاضت از خود نشان می دادند و گروهی دیگر،اهل ذوق  ونظریه پردازی بودند.از همین رو بوده است که هریک از مشایخ این دو گروه ،به انتقاد از شیوه یکدیگر پرداخته اند.

 اما مهمترین عامل در انتقاد صوفیه بر طریقت خویش فاصله گرفتن تصوف از شریعت و مخالفت عالمان شرع است .در صوفیه جماعتی بوده اند از مسلمین که اساس کار آنها در عمل مبتنی بر مجاهدت مستقل فردی بوده است ودر علم بر معرفت مستقیم قلبی،همین عامل به تدریج سبب فاصله گرفتن تصوف از شریعت می شود از طرف دیگر متشرعه و علما،صوفیه را انکارمی کرده اند و به افراط یا تقصیر متهم می داشته اند. از اینرو برخی از مشایخ تصوف به دلیل شکاف بین طریقت و شریعت و نیز به دلیل مخالفت فقیهان زمان خود ، سعی در تطبیق تصوف بر مبنای شریعت نمودند واز همین  رو انتقاداتی را بر مذهب خویش وارد نمودند.(زرین کوب:1373،33).

 مجموعه این عوامل سبب شد که صوفیه از عقاید و رسومی همچون :خرقه پوشی ،سماع و رقص  ،شطحیات ،فنا،کرامات وولایت و همچنین انحرافاتی نظیر :اباحی گری ،ترک علم ،ترک نکاح، دنیاگرایی،ریا،سفروسیاحت،شاهد بازی وگدایی ونیز از صوفیان وجریان تصوف زمان خود،مشایخ صوفی و طریقه ملامتیه   انتقاد کنند. در موضوع "نقد بزرگان صوفیه درآثار صوفیه "مراد ما از " نقد" بیان ایرادها و انگشت نهادن بر کاستی هایی است که احیاناً در تاریخ تصوف به دید می آید.به عبارت دیگر ما می خواهیم بدانیم که بزرگان صوفیه درچه مواردی به ایراد و انتقاد از طریقت خویش پرداخته اند؛پس ما نه با جنبه های مثبت بلکه صرفاً با جنبه های منفی این مکتب ، آن هم ازدیدگاه بزرگان همین مکتب سر و کار داریم.

1 – 2 – ضرورت و پیشینه تحقیق :

3

 تصوف به عنوان یک حرکت اجتماعی ،از قرن دوم هجری درسرزمین های اسلامی ریشه می گیرد و در قرن هفتم برگ و بار می یابد .همین نکته مهمترین توجیه ما در بررسی و نقد تصوف تا اواخر قرن هفتم هجری است .تصوف در ایران امروز ، البته دیگر آن نقش پر آب و رنگ گذشته را ندارد ،اما افکار صوفیانه ،خوب یا بد،در رگ و ریشه شخصیت تاریخی و فرهنگی ماروییده و اندیشه های عارفان درما به سنگینی رسوب کرده است .بی گمان اگر ژرف بنگریم ،در امیدها و ناامیدی ها، عشق ها و نفرت ها، شادی ها و غم ها آرزوها و خیال ها ، گریزها و گرایش ها و در ذهن و زبان و رفتار خود و جامعه خود ، جای پای آشکار و پنهان اندیشه های صوفیانه را خواهیم یافت .از این روست که با هر کوششی از شناخت بهتر تصوف ، در حقیقت گامی به شناخت خود نزدیک تر می شویم . شاید آگاهی از همین نکته بوده است که محققان بسیاری را در عصر ما ، به شیوه های گوناگون ، به بررسی ،تحلیل و نقد تصوف  وا داشته است. ( یوسف پور : 1387 ، 22 )

 اگرچه در معرفی و نقد تصوف ، پژوهش های پر برگ و بار، بسیار به هم رسیده است ، عموم پژوهشگران، تصوف را در آیینه ی بینش خود دیده و از ظن خود یار آن شده اند . پژوهش مستقلی نیز درارتباط با نقد صوفیه یافت  نشد اما آثار و تحقیقاتی در ارتباط با تصوف وجود دارند که در آنهابخشی به موضوع نقدصوفیه از خویش اختصاص یافته است.اما باید توجه داشت که هدف نویسندگان این آثاربررسی و پژوهش مستقل و جامع نقد صوفیه از خویش نبوده است.

 از میان این آثارمی توان به موارد زیر اشاره کرد .

• زرین کوب،عبدالحسین ،(1362) ، دنباله جستجودر تصوف ایران ،تهران:امیرکبیر . نویسنده در فصل نخست کتاب ،نقد صوفیه برخویش را مورد پژوهش قرار داده است.
• یوسف پور،محمد کاظم ،(1387) نقد صوفیه،اصفهان: روزنه.

 بخشی از اثر به نقد درونی صوفیه اختصاص یافته است که ناظر  است به انتقاداتی که در درون خود صوفیه و نسبت به تصوف صورت گرفته است.

• امینی لاری ،لیلا،(1378)،سیر تاریخی عرفان نمایی در قرن های هفتم و هشتم ،دراین پایان نامه سعی شده است با مشخص کردن چارچوب مکتب اصیل عرفان و مرز عرفان و عرفان نمایی،این دوامر ازهم مجزا شود و شناخت عرفان نمایان با توجه به ویژگی های ایشان مقدور گردد.

 دراین تحقیق سعی شده تاپنجره ای از درون تصوف به روی آن گشوده شود و این مکتب از منظر خود صوفیه مورد نقد و بررسی قرار گیرد.صوفیان خود بیشتر و پیشتر از دیگران، نقد تصوف را عیار سنجی کرده اند ودرهیچ دوره ای از ادوار نبوده است که صوفیان گفتار و رفتارهم مسلکان خود را به دیده نقادی ندیده و درتطهیر و تهذیب یکدیگر نکوشیده باشند ؛گسترش دامنه"انتقاد از خود "درمیان صوفیان نشان می دهدکه بزرگان صوفیه با نگاهی آسیب شناسانه ،آفات تصوف را به روشنی می دیده اند وهیچ غباری را بر آیینه عرفان ناب بر نمی تافته اند.

دسته بندی: علوم انسانی » ادبیات

تعداد مشاهده: 41 مشاهده

فرمت فایل دانلودی:.zip

فرمت فایل اصلی: Word

تعداد صفحات: 82

حجم فایل:817 کیلوبایت

 قیمت: 7,200 تومان
پس از پرداخت، لینک دانلود فایل برای شما نشان داده می شود.   پرداخت و دریافت فایل

برچسب ها: نثر صوفیه فارسی نقد صوفی عوامل نقد صوفیه شواهد نقد صوفیهنقد صوفیه آثار صوفیه دانلود پایان نامه ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی دانلود رایگان پایان نامه ارشد ادبیات دانلود پایان نامه ادبیات دانلود پایان نامه رایگان ادبیات